Từ thực tiễn công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Lào Cai, nổi lên một số vấn đề cần được quan tâm:

Thứ nhất, công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống là chủ đề luôn được các cấp ủy, chính quyền quan tâm thực hiện, và đây cũng là vấn đề xã hội lớn. Để không còn tình trạng tảo hôn, trẻ em nữ dưới 18 tuổi sinh con Nghị quyết số 43-NQ/TU ngày 25/9/2023 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Lào Cai về tiếp tục đẩy mạnh công tác phòng, chống tảo hôn trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2023-2030 được ban hành đã trở thành lực đẩy để nhằm giải quyết căn bản tình trạng này trong đời sống xã hội của một số đồng bào các dân dân tộc trên địa bàn tỉnh. Điểm nhấn trong 6 tháng đầu năm 2024 là các cơ quan, đơn vị, địa phương đã  tập trung thực hiện sâu rộng công tác tuyên truyền, trong đó đã xây dựng 05 chuyên đề về phòng, chống tảo hôn, tổ chức 370 hội nghị tuyên truyền cho 31.571 lượt người là cán bộ thôn, người có uy tín, thanh niên, phụ nữ, người dân.

Nội dung tập trung vào Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật Bình đẳng giới và các tác hại của tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống; các quy định về xử lý vi phạm hành chính, hình sự liên quan đến công tác phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Bên cạnh đó công tác kiểm tra, giám sát, xử lý các hành vi vi phạm liên quan đến phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống được các cơ quan, đơn vị, địa phương chú trọng triển khai thực hiện, đồng thời tăng cường nắm tình hình và phối hợp giải quyết kịp thời các vụ việc phát sinh tại cơ sở; phát hiện, tuyên truyền, vận động các gia đình không tổ chức cưới tảo hôn; xử lý vi phạm đối với các gia đình cho con cưới tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Trong 6 tháng đầu năm 2024, các huyện đã tổ chức thực hiện kiểm tra, giám sát tại các xã. Qua kiểm tra đã kịp thời nắm bắt những khó khăn, vướng mắc và tồn tại, hạn chế để giải quyết kịp thời và đề xuất cấp có thẩm quyền giải quyết theo quy định.

  Qua hơn nửa năm thực hiện cho thấy, việc thực hiện NQ43 của  Tỉnh ủy đã tạo nhiều chuyển biến tích cực về nhận thức của người dân trong việc xóa bỏ hủ tục trong việc cưới, việc tang, phòng chống tảo hôn, điều đáng ghi nhận là trong 3 năm qua không còn trường họp nào vi phạm  hôn nhân cận huyết thống. Các địa phương đã tuyên truyền vận động được 74 người chưa đủ tuổi kết hôn từ bỏ ý định về chung sống với nhau như vợ chồng (Mường Khương: 13 người; thị xã Sa Pa: 33 người, Bát Xát: 07 người; Bảo Yên: 03 người; Si Ma Cai: 15 người; Bắc Hà: 11 người; Bảo Thắng: 09 người; Văn Bàn: 03 người).

  Tuy nhiển bên cạnh kết quả đạt được, theo báo cáo của các huyện, thị xã, thành phố từ ngày 01/12/2023 đến 31/5/2024 có 55 người chưa đủ tuổi kết hôn sống chung với nhau hoặc sống chung với người khác như vợ chồng (vi phạm tảo hôn), tức là chỉ giảm được giảm 03 người trường hợp so với năm 2023.  Đặc biệt số Phụ nữ dân tộc thiểu số dưới 18 tuổi sinh con: Theo thống kê của các địa phương và báo cáo của Sở Y tế trong 6 tháng đầu năm 2024, toàn tỉnh có 375 phụ nữ dân tộc thiểu số dưới 18 tuổi sinh con, trong đó có 29 phụ nữ dân tộc thiểu số dưới 18 tuổi sinh con lần 2.

Như vậy nếu các cấp, các ngành không quyết liệt thực hiện thì mục tiêu giảm 30% số người tảo hôn so với năm 2023 có thể không đạt được.

  Thứ hai, về nguyên nhân:

Căn nguyên được xác định đó là xuất phát từ tập quán, tập quán hình thành do điều kiện kinh tế- xã hội, do mức sống thấp, thu nhập thấp, do nhu cầu về lao động. Mặt khác, nhiều địa phương cấp xã chưa quan tâm đúng mức đến công tác phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, thiếu sự chỉ đạo cụ thể. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật và triển khai thực hiện phòng, chống tảo hôn còn hạn chế, chủ yếu là tuyên truyền tập trung vào một số đối tượng, chưa tuyên truyền sâu, rộng khắp tới các thôn bản và toàn thể nhân dân.

Nguyên nhân khác nữa là do một số thôn bản vẫn còn tình trạng che giấu, không khai báo với UBND xã về số liệu thực tế các vụ tảo hôn, phụ nữ sinh con dưới 18 tuổi trở ngại cho việc quản lý nhà nước về tư pháp và áp dụng biện pháp can thiệp. Chế độ thông tin báo cáo không đầy đủ về nội dung dẫn đến việc theo dõi trên địa bàn tỉnh gặp rất nhiều trở ngại. Một số gia đình chưa quan tâm, có sự buông lỏng con cái, còn tư tưởng chấp nhận, chiều theo ý thích của con cái, coi tảo hôn là việc bình thường trong cuộc sống. Công tác phối hợp quản lý học sinh giữa nhà trường và gia đình chưa chặt chẽ nên chưa kịp thời phát hiện các trường hợp tảo hôn.

Trên thực tế còn nhiều gia đình chưa quan tâm, có sự buông lỏng con cái, còn tư tưởng chấp nhận, chiều theo ý thích của con cái, coi tảo hôn là việc bình thường trong cuộc sống. Công tác phối hợp quản lý học sinh giữa nhà trường và gia đình chưa chặt chẽ nên chưa kịp thời phát hiện các trường hợp tảo hôn.

Thứ ba, về giải pháp, thực tiễn cho thấy bước đầu tình trạng tảo hôn đã giảm, nhận thức của người dân có chuyển biến, hôn nhân cận huyết thống không còn nhưng trong đời sống của nhiều đồng bào các dân tộc còn tiềm ẩn nguy cơ do tập tục này đã tồn tại hàng trăm năm, qua rất nhiệu thế hệ, vì vậy công tác phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống là cả quá trình kiên trì, thực hiện trong nhiều năm. Tùy theo tùng địa phương và đặc điểm tập quán từng dân tộc các cấp ủy, chính quyền cần nghiên cứu để đưa ra được giải pháp phù hợp, cần nhận diện đúng và nhìn thẳng vào

sự thật, bởi nếu ko giải quyết căn cơ vấn đề tảo hôn sẽ là rào cản sự phát triển trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Vấn đề căn bản trong giai đoạn hiện nay là tập trung thúc đẩy phát triên mạnh mẽ về kinh tế, tận dụng tối đa các nguồn lực, các cơ chế chính sách của Chương trình phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi để nâng cao năng lực sản xuất, nâng cao chất lượng sống của đồng bào. Làm tốt việc phát triển công nghệ thông tin có định hướng gắn với chuyển đổi số  để làm thay đổi căn bản tư duy của đồng bào cũng như đối tượng trong độ tuổi thanh thiếu niên. Làm tốt việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức chính trị xã hội, đặc biệt là Đòan Thanh niên, Hội LHPN để tổ chức tuyên truyền, giáo dục.

Các cấp ủy đảng, chính quyền chỉ đạo làm tốt công tác tuyên truyền, quản lý, đồng thời gắn với các hình thức xử lý hành chính, hình sự để ngăn chăn và răn đe.

Với mục tiêu thay đổi nhận thức, hành vi trong hôn nhân  trong một số đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tình Lào Cai, bước chuyển từ Chỉ thị 33/CTTU đến NQ 43/NQTU đã thể hiện sự quyết tâm rất lớn từ tỉnh đến cơ sở, vì vậy chương trình hành động của mỗi cấp uỷ, chính quyền sẽ là động lực mạnh mẽ góp phần thay đổi hủ tục tảo hôn đã tồn tại lâu nay./.

Nông Đức Ngọc